20 مهر روز بزرگداشت حافظ شیرازی

به مناسبت روز بزرگداشت حافظ شیرازی چند کلام کوتاه در مورد این شاعر عارف از کلام شهید مطهری ( ره )

•           خواجه حافظ شیرازى. حافظ علیرغم شهرت جهانى‏اش، تاریخ زندگى‏اش چندان روشن نیست. قدر مسلم این است که مردى عالم و عارف و حافظ و مفسر قرآن کریم بوده است. خود مکرر به این معنى اشاره کرده است:

ندیدم خوشتر از شعر تو حافظ به قرآنى که اندر سینه دارى‏

عشقت رسد به فریادگر خود به سان حافظ قرآن ز بر بخوانى با چهارده روایت‏

ز حافظان جهان کس چو بنده جمع نکرد لطائف حکمى با نکات قرآنى‏

بااینکه اینهمه در اشعار خود از پیرطریقت و مرشد سخن گفته است، معلوم نیست که مرشد و مربى خود او کى بوده است. اشعار حافظ در اوج عرفان است و کمتر کسى قادر است لطایف عرفانى او را درک کند. همه عرفایى که بعد او آمده‏اند اعتراف دارند که او مقامات عالیه عرفانى را عملًا طى کرده است. برخى از بزرگان بر برخى از بیتهاى حافظ شرح نوشته‏اند، مثلًا محقق جلال الدین دوانى فیلسوف معروف قرن نهم هجرى رساله‏اى در شرح این بیت:

پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت آفرین بر نظر پاک خطاپوشش باد

تألیف کرده است. حافظ در سال 791 درگذشته است‏
•   حافظ، که بحق «لسان الغیب» نام گرفته و اندیشه‏هاى عمیق فلسفى و عرفانى را در پوششهایى کنایى و استعارى در نهایت فصاحت و بلاغت بیان مى‏کند

•           اساساً مردى چون حافظ که جهان‏بینى‏اش جهان‏بینى عرفانى است، وحدت را جانشین کثرت فلسفى، تجلّى را جانشین علّیّت فلسفى، و عشق و زیبایى را جانشین عقل و وجوب فلسفى مى‏کند و جهان را «جلوه یگانه زیباى على الاطلاق» مى‏داند چگونه ممکن است «خیّام مآبانه» و «بوالعلامآبانه» بیندیشد؟! حافظ عنصرهاى سه گانه «وحدت»، «جلوه»، «زیبایى» را در جهان‏بینى عرفانى خویش در این سه بیت از غزل معروف خود به نیکوترین و صریح‏ترین شکلى بیان کرده است:

عکس روى تو چو در آینه جام افتاد *** عارف از پرتوى مى در طمع خام افتاد

«حسن» روى تو به «یک» «جلوه» که در آینه کرد *** اینهمه نقش در آیینه اوهام افتاد

اینهمه عکس مى و نقش نگارین که نمود *** «یک» «فروغ» «رخ ساقى» است که در جام افتاد

آنچه مایه اشتباه برخى شده که بیت مورد بحث را به عنوان اعتراض به خلقت از ناحیه حافظ تلقّى کرده‏اند، بکار بردن کلمه «خطاپوش» است. غافل از اینکه «ایهام» و «توریة» یعنى جمله یا کلمه‏اى دو پهلو بکار بردن و احیانا کلمه‏اى که خلاف مفهوم ظاهرش مراد است استعمال کردن، از محسّنات بدیعیّه است و شعراى عرفانى، زیاد از آن بهره مى‏گیرند. اشعار دیگر حافظ بخوبى قرینه مطلب است. بعلاوه، حافظ فرضاً اعتراض به خلقت داشته باشد آیا ممکن است با آنهمه احترام و تعظیم و اعتقاد کاملى که به اصطلاح به «پیر» دارد او را تخطئه کند

 ---------------------------------------------------------- 

1 - مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏14، ص: 575

2 - مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏1، ص: 91

3 - مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏1، ص: 93